Page 14 - Ponad słowami kl.1

14 Renesans – kontekst historyczno-społeczny

Humanizm: człowiek miarą wszechrzeczy

Określenie boski, którym w renesansie ob-
darzano najwybitniejszych twórców (np.
Leonarda da Vinci, Michała Anioła), było nie
tylko wyrazem najwyższego podziwu dla
Przydatne słowa geniuszu tych artystów, lecz także świad-
Antropocentryzm czyło o ważnej zmianie sposobu myślenia
Postawa lub koncepcja o człowieku. Przyznanie jednostce atrybu-
światopoglądowa, według
której punktem odniesienia tów Stwórcy, nawet jeśli miało charakter
wszystkich zjawisk i rzeczy metaforyczny, oznaczało odejście od rady-
powinien być człowiek. kalnego średniowiecznego teocentryzmu.
Jego miejsce zajął antropocentryzm, czyli
Poeta doctus [doktus] pogląd uznający wyjątkową pozycję czło-
Dosłownie ‘poeta uczony’, wieka w świecie. Obiektem szczególnego
popularne w renesansie
określenie ideału twórcy, zainteresowania stała się natura ludzka,
który doskonale poznał a także potrzeby i aspiracje jednostki. Kon-
dorobek antyku i dzieła sekwencją przyjęcia takiego stanowiska był Leonardo da Vinci [winczi], Człowiek
uznanych współczesnych rozwój renesansowego humanizmu (z łac. witruwiański, ok. 1490.
humanistów, w swych humanus ‘ludzki’), prądu umysłowego, który Rysunek ukazuje idealne proporcje ludzkiego ciała
utworach nawiązuje do (szerokość ramion jest równa wysokości człowieka)
obecnych w literaturze zrodził się we Włoszech, a stamtąd promie- wpisanego w kwadrat i koło.
starożytnej tematów, idei niował na całą Europę. Dewizą humanistów
i form artystycznych. było stwierdzenie greckiego filozofa Protagorasa: Człowiek jest miarą wszechrzeczy, a ich ma-
nifestem stała się mowa O godności człowieka Giovanniego Pico della Mirandoli [dżiowaniego
piko]. Zdaniem filozofa każda jednostka jest istotą wolną i twórczą. Tylko od niej zależy, jak
ukształtuje swój los. Wolność wyboru jest według Mirandoli źródłem ludzkiej godności. Działal-
ności humanistów przyświecało hasło zaczerpnięte z komedii antycznego pisarza Terencjusza:
Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce. Podkreślali oni znaczenie indywidualne-
go sumienia, co sprawiło, że humanizm oddziaływał też na postawy religijne i sposób pojmo-
wania roli Kościoła. Renesansowych humanistów, którzy w większości byli ludźmi głęboko wie-
rzącymi, bardziej od religijnego i obrzędowego obrazu Kościoła interesowały wiara i postawa
człowieka wobec Boga. Do rangi naczelnych wartości człowieka urosły niezależność umysłu,
wszechstronność zainteresowań, a przede wszystkim zdolności twórcze.
W sztuce tendencjom humanistycznym towarzyszyło odrodzenie zainteresowania ludzkim
ciałem oraz niepowtarzalnymi rysami twarzy każdego człowieka.

Renesansowe dwory i poeci uczeni
Renesansowe dwory biskupie i magnackie były prężnymi ośrodkami kultury. Otaczały
opieką artystów i pisarzy, stanowiły środowisko, w którym kształtowały się nowe idee.
Nierzadko mecenasów z ich podopiecznymi łączyły więzy przyjaźni, zrodzone z podob-
nych zainteresowań lub wspólnie spędzonych lat na włoskich uniwersytetach. Ideałem
twórcy był poeta uczony (łac. poeta doctus), doskonale znający tradycję kulturową,
zwłaszcza antyczną. Mianem tym określano Jana Kochanowskiego, a także najwybit-
niejszego polskiego poetę łacińskiego, Klemensa Janickiego. Urodził się on w rodzinie
chłopskiej, ale dzięki opiece mecenasów zdobył staranne wykształcenie. Zmarł w wieku
zaledwie 27 lat. Znaczną część swoich utworów poświęcił problematyce cierpienia i prze-
mijania, ukazanej przejmująco i zaskakująco nowocześnie.
Andrea Mantegna [mantenja], Dwór księcia Gonzagi,
fragment fresku w Palazzo Ducale [palacco dukale] w Mantui, 1474